In de handen van een narcistische manipulator…

Iedereen kent het fenomeen narcisme, eveneens wat manipulatie is. Toch merken we het meestal te laat – als we het opmerken – dat we de gevaarlijke combinatie van de twee, de narcistische manipulator als partner, baas, familielid hebben.

Het is belangrijk om te weten dat de narcist niet gewoon egoïstisch, arrogant, zelfingenomen en manipulatief is en zijn gedrag niet vanuit gemeenheid komt. Juist andersom. De narcist lekt vaak onzichtbaar vertrouwen, zelfkennis en verzekerdheid. Hij (of zij) is zakelijk erg zelfverzekerd, maar in zijn eigen binnenleven is zijn zekerheid best laag. Zijn motivatie voor zakelijke succes komt uit maar een ding: aandacht krijgen. Hij wil die aandacht en acceptatie bereiken die hij als kind niet kreeg.

Narcisme is geen ziekte, maar een persoonlijkheidsstoornis. Het is niet te genezen, zelfs langdurige therapie toont weinig verbetering. Narcisme komt meestal door niet genoeg liefde van de ouders, of juist te veel liefde terwijl de buitenwereld afkeurend is en het gevoel aan het kind geeft dat die nooit iets goed doet. Op een of andere manier leert het kind zich op te blazen, bedekt zijn angsten en teleurstellingen met zelfingenomenheid en boekt succes ergens in het leven: hij wordt topsporter, politicus of zakenman. Het focus wordt verlegd naar succes, macht, aandacht, middenin de belangstelling te staan. Het gaat goed totdat hij zich bijzonder gaat voelen en meer en meer aandacht eist. En als hij het niet krijgt dit met manipulatie vanuit zijn omgeving gaat halen.

De narcist heeft eigenlijk hulp nodig. Maar dit ziet hij in de meeste gevallen niet in. Daarom kan je helaas als partner weinig eraan doen. Het meest gebruikte advies luidt ook: pak je spullen en zo snel mogelijk wegwezen…

Maar wat als je niet kunt of wil vertrekken? Dan moet je zeker weten wat bij jou en wat bij de narcisme van je partner hoort. Hoe kan je het herkennen dat je met een narcistische manipulator te  maken hebt?

Hierbij een aantal typische kenmerken en gedragingen van de narcistische manipulator:

• In het begin van de relatie gaat hij geen sociale dingen met jou doen. Hij wil jou voor zichzelf alleen. Later – als sociale activiteiten niet meer te vermijden zijn – kiest hij voor dingen waar hij zijn macht aan jou kan laten zien. Of waar hij jouw bewondering kan verwachten. Of net andersom: hij kiest voor iets wat jij niet leuk vindt. Hij dwing jou in extreem situaties. Zijn doel is dat jij het niet aan kan, en dan komt hij en gaat hij jou redden en/of op je plaats wijzen als een strenge papa.

• Hij praat regelmatig, veel en lang over zijn werk. Zijn conclusie is dat zonder hem niks werkt. Als hij er niet is, komt niks goed. Hij kan uren lang praten over zijn onmisbaarheid, over zijn zakelijke successen, zijn slimheid. Als je goed kijkt kan je opmerken dat in dit soort verhalen zijn de anderen altijd stom, incompetent. De doelstelling is dat jij hem waardeert, naar hem opkijkt en dat je samen met hem de anderen afzeikt waardoor jij zijn mening ondersteunt.

• In veel gevallen zijn de successen van de narcistische manipulator maar kortdurig. Hij kondigt heftig aan dat hij met een nieuwe zaak begint naast de andere dertien die hij al heeft. Hij vertelt hoeveel successen hij hiermee behaalt, maar als je na een paar maanden goed kijkt, zie je dat ze helemaal niet goed werken. En als je vraagt waarom, dan krijg je te horen dat hij alles goed gedaan heeft, maar door iemand anders alles voor hem verpest is. Hij zoekt alweer waardering en als je dat niet geeft, gaat hij maar aanvallen, omdat hij zich betrapt voelt.

• Bij de meeste narcisten zijn er een aantal momenten wanneer ze zich tegen jou open een eerlijk opstellen. In deze momenten krijg je een heleboel belangrijke informatie: over opgeslokte agressie, grensoverschrijdend seksualiteit of over niet liefdevolle ouders. Het is handig om dit op te pikken, maar verwacht niet dat hij teveel hierover kwijt kan, voor hem zijn dit tekenen van zwakte en dat keurt hij gewoon af.

• Op momenten wanneer jij je open en eerlijk opstelt, je faalervaring vertelt of over jouw pijn praat doet hij alsof hij jouw leermeester is. I.p.v. medeleven, gaat hij jou opdrachten geven wat je allemaal moet doen. Hij bagatelliseert jouw pijn, en wat nog erger is, hij vertelt dat je sterker moet zijn. Echte hulp kan hij niet bieden.

• In het geval dat je afvraagt wat de redenen zijn achter zijn daden, reageert hij alsof je hem wilt controleren. Hij gaat meteen aanvallen. Onbewust maakt hij jou onzeker, want totdat je hiermee bezig ben, kan je hem niet verantwoordelijk stellen.

• Hetzelfde doet hij over jaloezie. Op de kleinste opmerking gaat hij jou aanvallen. Zijn typische uitspraak is: “Als je me niet vertrouwt, waarom zijn we nog steeds samen?”

• Alle onenigheden, ruzies eindigen op hetzelfde manier: JIJ gaat je excuses aanbieden.

• Hij vraagt zelden hulp, maar als hij dat doet, moet je meteen voor hem klaarstaan. Aan de andere kant, als jij hulp nodig hebt, heeft hij zeker geen tijd.

• Hij leert jou snel kennen. Hij weet precies, wat je krachten en zwaktes zijn.  Alles wat je goed doet gaat hij negeren (minimaliseren, niet zien), en alles wat je niet goed doet vergroten.

• Hij weet precies wat je fijn vindt. En dat doet hij ook fantastisch. Niet te vaak hoor, wat hij laat je ervoor wel lekker vechten.

• Hij is niet per se de beste leugenaar, maar zijn uitspraken zijn erg zelfverzekerd. Je kan hem aanwijzen dat hij twee weken geleden iets anders gezegd had, toch gaat hij met verschillende redeneringen bereiken dat je je gaat twijfelen. Hij heeft alle vaardigheden in huis om je over te halen.

• Omdat hij als kind vaak aandacht tekort kwam doet hij nu zijn best om dit bij jou te halen. Hij klaagt vaak dat hij zo moe is, en jij gaat natuurlijk hem dan goed verzorgen. Je laat hem ‘s avonds met rust, je gaat lastige onderwerpen vermijden, je doe je best dat hij zichzelf op zijn gemak kan voelen. En als je niet oplet, wordt dit een routine die van jou verwacht is, nadat je zijn successen van de dag hebt bewonderd.

• Hij is meestal niet tevreden over jouw werk. Volgens hem ben je niet succesvol genoeg, je verdient niet genoeg geld, je werkt onder je eigen niveau, je werkt voor een raar bedrijf, je hebt geen goede werktijden, verzin maar wat… En vooral, jij zou net zo succesvol moeten zijn als hij…

• Als je over iets vertelt dat je het niet wilt, gaat hij dat zeker willen. Soms lijkt het dat hij het opgeeft, maar in dat geval hoor je het nog jaren later wat hij voor jou opgaf. Hij vergeet ook niet vaak te laten voelen dat je hierdoor ook minder waard bent.

• Heb je toevallig een andere mening dan hij? Dan kijkt hij je aan alsof je raar of gek was.

• Geld, luxe en faam zijn belangrijke dingen voor hem in zijn leven. Hij zou het liefst in een kasteel willen wonen.

• Hij heeft een aparte relatie mijn zijn familie. Of is het erg steunend, of juist erg afstandelijk, maar zeker geen diepgaand emotioneel relatie.

Er zijn nog talloze technieken meer die de narcistische manipulator gebruikt. Meestal werkt hij hard aan een ding: jouw persoonlijkheid af te zwakken en te bereiken dat jij alleen voor hem gaat leven. De ene gebruikt de ene manier, de andere andere, sommige meer, sommige minder van bovenstaande lijst. De gradatie kan ook anders zijn, maar in de meeste gevallen lukt hem wel om zo’n band met jou op te bouwen, dat je hem uit je zelf niet gaat verlaten. Maar als zijn doel bereikt is, en je wordt de persoon die hij van jou wilde maken, ben je geen uitdaging meer voor hem. En dan gaat hij nieuwe uitdagingen zoeken. Als je nog even stil blijft en niet te zichtbaar aan het lijden bent, blijft hij voor zijn comfort nog een poosje. Maar als jij sterk genoeg bent om tegengewicht te bieden en opmerkingen maken over zijn onacceptabel gedrag, dan gaat hij jou zonder pardon verlaten.

 * * *

Dit artikel is tot stand gekomen uit verhalen over narcistische, manipulatieve types. “Narcistische manipulator” is geen categorie uit de psychologie, bovenstaande kenmerken kunnen voorkomen bij narcistische, manipulatieve, antisociale, sociopatische personen. Deze en andere persoonlijkheidsstoornissen dienen alleen door psychologen gediagnosticeerd te worden, dit artikel geeft alleen handvaten en niet bedoeld is om eigen diagnosen op te stellen.